Merzifon’un kurtuluş günü
28 Eylül mü?
15 Mart 1919’da İngilizlerin işgaline uğrayan Merzifon, 205 gün bu esareti yaşamıştı. 20 Eylül’de “İşgal gerekçelerinin ortadan kalkması” üzerine, İngilizler kuvvetlerini Samsun’a taşıdılar. Bu resmen Merzifon işgalinin sona ermesidir.
İngilizlerin Merzifon’dan çekildiği haberi Sivas’taki İrade-i Milliye Gazetesi’nin 28 Eylül tarihli nüshasında yayımlandı. Aradan geçen yıllarda Merzifon’un işgalden kurtuluş günü söz konu su gazetede yayımlanan haberin tarihi kabul edilince yıllarca devam edecek olan bir yanlışlığa da imza atılmış oluyordu…
Şimdi bu tarihi sürece bir göz atalım ve Merzifon’un işgal edildiği günlere gidelim:
Milli Mücadelenin fiilen başlayacağı günlerin öncesinde İngilizler, Mondros Mütarekesi gereğince gerekli gördükleri yerleri kontrol altına alabileceklerdi. Bu madde gereğince 9 Mart 1919’da Samsun’a Hintli Müslümanlardan oluşan askeri birliklerini çıkardılar. Merzifon’daki azınlıkların, İngiliz İşgal Kuvvetleri temsilcilerine olağanüstü destek vermeleri üzerine, İngiliz Temsilciliği Karargâhını Merzifon’a taşıdı. 15 Mart 19 19’da İngiliz subayı komutasında bir müfreze asker, Merzifon’a girdi.
Merzifon’daki Ermeni ve Rumlardan müteşekkil gruplar sevinç gösterileri yaptılar.
Merzifon’a İngiliz bayrağını çektiler...
Bu müfrezeyi, Merzifon’daki Ermeni ve Rumlardan oluşan heyet Rumcuk (Bahçecik) Köprüsü’nde karşıladılar. İngiliz İşgal Kuvvetleri Temsilciliği Amerikan Koleji’ni karargâh olarak kullanmaya başladılar. Karamustafapaşa Mektebi’ne de askeri birliklerini yerleştirdiler.(1)
Karargâh binası olarak tespit edilen yerler ile Kaymakamlık önündeki Türk Bayrağı’nı indirip, İngiliz Bayrağı’nı çektiler. Mondros Mütarekesi’nin 6. maddesi gereğince, ceza evlerinde tutuklu ve hükümlü bulunan Rum ve Ermenilerin tamamını serbest bıraktırdılar. (2)
İngilizler şiddetle protesto edildi
Merzifon’da bu âni değişim ve baskı ile Türk bayrağının indirilme hâdisesi, Müslüman halkı galeyana getirdi. Hükümet Konağı önünde toplanıp gösteri yapan İdadi talebeleri ile İngiliz askerleri arasında tartışmalar yaşandı. Bu protesto gösterileri ertesi gün daha da artıp çatışmaların büyüme göstermesi üzerine, İngiliz İşgal Kuvvetleri Temsilcisi, Hükümet Konağı önündeki bayraklarını indirmek zorunda kaldı. (3)
Merzifon’u kontrol altına alan İngilizlerin desteğini alan Ermeni ve Rum azınlıklar, ikinci bir gösteri yapılmasının önüne almak için, yerli halk üzerinde baskıyı artırdılar. Rum ve Ermeni çeteleri çevrede korku ve endişe yaymaya başladılar.
İngilizler asayişsizliğin olduğu gerekçesiyle Mart ayında Merzifon’a girmelerinden 200 günü aşkın bir süre sonra, “İşgal gerekçelerinin ortadan kalkması” nedeniyle 20 Eylül 1919’da askeri kuvvetlerini Samsun’a çektiler. Bu terk ediş Merzifon’da büyük sevinç gösterilerine yol açtı. (4)
Sivas’ta çıkarılmaya başlanan İrade-i Milliye Gazetesi’nin 28 Eylül 1335 tarih ve 4 numaralı nüshasının 2. sayfasında “İngilizler Merzifon’daki kuvve-i işgaliyesini tekmil ağırlıklarıyla birlikte Samsun’a alarak orasını tahliye eylemişlerdir.” haberi yayımlandı. (5)
İngilizlerin Merzifon’dan çekildiği hakkında ikinci habere yine İrade-i Milliye Gazetesi’nin 5. sayısında yer verilmiştir.
Merzifon’un kurtuluş günü 28 Eylül mü?
Yukarıdaki bilgiler, İngilizlerin Merzifon’u boşaltma tarihi bugüne kadar kabul edilen 28 Eylül tarihinin tekrar irdelenmesinin gerekli olduğuna işaret etmektedir.
Merzifon’un kurtuluş günü olarak birçok yayında ve önemli günler kronolojilerinde 28 Eylül 1919 olarak kayıtlara geçirilmiştir. Zira Sivas’ta yayınlanan İrade-i Milliye Gazetesi’nde Merzifon’un İngilizler tarafından boşaltılması haberi 28 Eylül 1919 tarihli nüshasında yayınlanmıştır. Gazetenin günlük çıkmadığı, haftada bir yayınlandığı göz önünde tutulacak olursa haber, bir hafta öncesine dayanmaktadır..
Zübeyirzade Mehmet Fuat “Yurdumuz Havza” isimli 1925 baskılı eserinde de Merzifon’un İngilizler tarafından boşaltıldığı günü 20 Eylül 1919 olarak kaydetmiştir. Zübeyirzade, önemli olaylar için tuttuğu günlüklerinden aktardığı bilgilerde “20 Eylül 335: Kuva-i Milliye’nin gittikçe artan fiili hareketlerinden çekinen İngilizler Merzifon’daki birliklerini milli sınırlarımızın dışına çıkardılar. Bu olay halkta derin bir neşe ve sevinç uyandırdı.” diye yazmıştır.
Merzifon’un kurtuluş günü neden 28 Eylül olarak gösterilmiştir?
Bunun cevabı; Vehbi Cem Aşkun’un 1956 yılında bastırdığı “Kurtulan Merzifon” isimli kitabındaki bilgilerden kaynaklanmaktadır. AŞKUN, Merzifon’un kurtuluş tarihinin İrade-i Milliye Gazetesi’nde çıkan haberin yayın tarihini kabul etmiştir.(6) Bu kabul ile de hesaplama hatası yapılmıştır..
DİP NOTLAR:
(1) – AŞKUN, Vehbi Cem; Kurtulan Merzifon, 1952, s.50
(2) – TAŞAN, A.Aziz; Dünden Bugüne Merzifon, Merzifonlular Der.Yay. İst. 1979, s.40
(3) – a.g.e. s.40
(4) -Zübeyirzade Mehmet Fuat; Yurdumuz Havza, Vatan Matbaası 1925, Yeni Baskısını Hazırlayan Ali Tuzcu, Ankara 1998)
(5) - İrade-i Milliye Gazetesi, 28 Eylül 1335, Numara 4, sh..2: Sivas Belediyesi Buruciye Yayınları 2007
(6) -AŞKUN, Vehbi Cem; Kurtulan Merzifon, 1956. s.51
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder