Cumhuriyet İdaresinin ilk hediyesi: AMASYA'nın İl Olması

20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun 89. maddesi gereğince Türkiye 68 vilayete taksim edildi. Bu taksimata göre en az ilçeye sahip Amasya vilayetinin sınırları da belirlendi. Bu belirlemeye göre Gümüşhacıköy ve Merzifon ilçelerinden meydana gelen il şeklini aldı.

   29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilânı ile uzun bir süredir ihmal edilmiş olan Amasya’nın makus talihi kırılmış oldu. Osmanlı’nın Yükseliş Dönemlerinde parlak yıllar yaşayan Amasya önemli bir “Sancak” konumundayken şehzadelerin yaşadığı çevre vilayetlerin vergilerinin toplandığı bir merkez durumundayken Osmanlının gerilemesiyle beraber Amasya “Sancak” merkezi olmasından çıkarılmasıyla beraber o eski parlak dönemlerini kaybetmiş ve Sivas Vilayetine bağlı bir  Liva (mutasarrıflık) derecesine indirilmişti. Cumhuriyet in ilanı sonrasında 1924 yılında Livaların kaldırılması üzerine il haline getirilmiştir. 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun 89. maddesi gereğince Türkiye 68 vilayete taksim edildi. Bu taksimata göre en az ilçeye sahip Amasya vilayetinin sınırları da belirlendi. Gümüşhacıköy ve Merzifon ilçelerinden meydana gelen il şeklini aldı. 1905 tarihli Devlet Salnamesine göre Amasya Sancağı’na bağlı olan Köprü, Ladik ve Havza ilçeleri Samsun'a, Mecitözü ve Osmancık da Çorum'a bağlanarak Amasya ile idari irtibatları kesilmiş oldu.

Şehrin en önemli sanayisi Un fabrikalarıydı

 1924 yılında Vilayetin genel nüfusu 307 bin 527 olarak kayıtlara geçti. Nüfusunun çoğunlu tarımla uğraşıyor ve buna bağlı olarak o şartlarda sanayi olarak un fabrikaları ön plâna çıkıyordu. İl merkezinde Yeşilırmak’tan istifade ederek kurulan un fabrikalarından Köle Mezarlığı civarında Hickiyanzakar, Hacıosmanzade Biraderler, Ziyaret Köprü başında Seyfizade Kâzım ve ortakları, Pirinçci Mahallesi Yeşilırmak kenarında Şirvani zade Fuad ve Tahir, Bayezidpaşa Mahallesi’nde Topçuzade Hilmi ve ortakları, Çağlayan Köprü başında Mahmudbeyzade Mehmed Adil ve ortakları, Sade Helkıs Mahallesi Yeşilırmak kenarında Veznedarzade Ali Atıf Efendi’ye ait un fabrikaları faaliyet göstermekteydiler.

Diğer meslekler

  O yılların şartlarında gözde meslekler arasında yer alan semercilikte ayrı bir yer tutmaktadır. Elbistanlıoğlu Hüseyin, Bedellioğlu Mehmet, Çorumlu Hafız Abdullah, Hasanustaoğlu Mehmed, Arifbabazade Ahmed, Alioğlu Yahya, Karslıoğlu İbrahim, Lülecioğlu Agop, Mehmedoğlu Nuri ve Muhyiddinoğlu Ahmed taşıma ve binek hayvanlarına semer dikimi ile hizmet vermekteydiler.    

Cumhuriyetin ilk Amasya Valisi;  İsmail Hakkı (Mumcu)

Cumhuriyet idaresinin Amasya’ya ilk atadığı vali, eski mebuslardan Mumcu zade İsmail Hakkı Bey oldu.

  1879’da Amasya’da doğdu. Babası Mehmet Atâ’dır. Mülkiye’den mezun oldu. Önceleri öğretmenlik ve idarecilik yaptı. Erbaa Kaymakamlığı’nda bulundu. Vilayet Daimi Encümeni Üyeliğine seçildi. Osmanlı Meclisi Mebusan’nın 3. Döneminde Sivas Vilayeti Amasya Sancağı mebusu seçilerek İstanbul’a gitti.  Meclisin kapatılması üzerine Amasya’ya döndü.

   Mücadeleyi cephe gerisinden destek veren çalışmalarda bulundu. 25 Mayıs 1920’de başlayan Zile isyanını bastıran Amasyalılar arasında yer aldı. Cumhuriyetin ilanından sonra bir yıl süre ile yeni valinin atama işlemine kadar Amasya valiliği görevinde bulundu. 1926’da yapılan seçimlerde 3. Dönem Amasya Mebusu oldu. TBMM 4., 5. ve 6. dönemlerinde  CHF Amasya Milletvekili  olarak mecliste temsil etme hakkını taşıdı.  Soy isim kanununda MUMCU soyadını aldı. Kırmızı şeritli İstiklal Madalyası’na sahip olan İsmail Hakkı, 13 Mayıs 1945’te Amasya’da vefat etti.